Το φαινόμενο της Κλιματικής Αλλαγής
Σύμφωνα με την Διακυβερνητική Επιτροπή (Intergovernmental Panel on Climate Change, IPCC), με τον όρο «κλιματική αλλαγή» εννοείται η μεταβολή της κατάστασης του κλίματος που μπορεί να εντοπιστεί (π.χ. με τη χρήση στατιστικών δοκιμών) με μεταβολές του μέσου όρου και / ή της διακύμανσης των ιδιοτήτων του, και διατηρείται για μεγάλο χρονικό διάστημα, συνήθως δεκαετίες ή και περισσότερο (IPCC, 2018).[1]
Η αλλαγή του κλίματος οφείλεται σε φυσικές εσωτερικές διεργασίες ή σε εξωτερικές επιβολές όπως η διαμόρφωση των ηλιακών κύκλων, οι ηφαιστειακές εκρήξεις και οι εμμένουσες ανθρωπογενείς μεταβολές στη σύνθεση της ατμόσφαιρας ή στη χρήση της γης.
Η Σύμβαση-Πλαίσιο για την Κλιματική Αλλαγή (UNFCCC) ορίζει τη μεταβολή του κλίματος ως: «αλλαγή που αποδίδεται άμεσα ή έμμεσα στην ανθρώπινη δραστηριότητα, η οποία αλλοιώνει τη σύνθεση της παγκόσμιας ατμόσφαιρας, και η οποία λειτουργεί συμπληρωματικά της φυσικής μεταβλητότητας του κλίματος και παρατηρείται με τη σύγκριση μεγάλων χρονικών περιόδων». Η UNFCCC διακρίνει έτσι την κλιματική αλλαγή που οφείλεται στις ανθρώπινες δραστηριότητες, οι οποίες μεταβάλλουν την ατμοσφαιρική σύνθεση και τη μεταβλητότητα του κλίματος που οφείλεται σε φυσικές αιτίες.
Ειδικότερα, το κλίμα της γης καθορίζεται από τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ ατμόσφαιρας, ωκεανών, κρυόσφαιρας (χιόνι, πάγοι και μόνιμα παγωμένο υπέδαφος των πολικών περιοχών), βιόσφαιρας και λιθόσφαιρας (έδαφος, υπέδαφος). Από την πλευρά τους, οι ανθρώπινες δραστηριότητες επιφέρουν αλλαγές τόσο στη σύνθεση της ατμόσφαιρας, όσο και στη μορφή της επιφανειακής λιθόσφαιρας, με αποτέλεσμα τη συσσώρευση ολοένα και περισσότερων ποσοτήτων αερίων του θερμοκηπίου που οδηγούν σε αλλαγές του κλίματος.
Οι εκπομπές των αερίων αυτών προέρχονται από τον ενεργειακό τομέα (μονάδες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, διυλιστήρια), τις βιομηχανικές δραστηριότητες, την αγροτική καλλιέργεια, τον τομέα διαχείρισης απορριμμάτων κα.
[1] IPCC, 2018: Annex I: Glossary [Matthews, J.B.R. (ed.)]. In: Global Warming of 1.5°C. An IPCC Special Report on the impacts of global warming of 1.5°C above pre-industrial levels and related global greenhouse gas emission pathways, in the context of strengthening the global response to the threat of climate change, sustainable development, and efforts to eradicate poverty [Masson-Delmotte, V., P. Zhai, H.-O. Pörtner, D. Roberts, J. Skea, P.R. Shukla, A. Pirani, W. Moufouma-Okia, C. Péan, R. Pidcock, S. Connors, J.B.R. Matthews, Y. Chen, X. Zhou, M.I. Gomis, E. Lonnoy, T. Maycock, M. Tignor, and T. Waterfield (eds.)]. In Press
Τα αέρια Θερμοκηπίου:
Διοξείδιο του άνθρακα
Μεθάνιο
Υποξείδιο του αζώτου
Όζον
Υδροφθοράνθρακες
Φωσφοροφθοράνθρακες
Εξαφθορίδιο του θείου
Τα αποτελέσματα της Κλιματικής Αλλαγής:
Aύξηση της θερμοκρασίας
Ξηρασία
Άνοδος της στάθμης της θάλασσας σαν αποτέλεσμα της τήξης των πολικών παγετών
Εμφάνιση ακραίων καιρικών φαινομένων (έντονων καταιγίδων, πλημμυρών κλπ.)
Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής είναι εμφανείς :
Στην ακεραιότητα των οικοσυστημάτων
Στη βιοποικιλότητα
Στους υδατικούς πόρους
Στον ενεργειακό τομέα
Στον πολιτισμό
Στη δημόσια υγεία
Στη διατροφική αλυσίδα
Στη βιομηχανία
Στις γεωργικές καλλιέργειες
Στις μεταφορές
Στις υποδομές
Στον τουρισμό
Η σοβαρότητα των αναμενόμενων επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής κυμαίνεται ανάλογα με την περιφέρεια.
Η ανάγκη προσαρμογής
Όσο το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής επιδεινώνεται και μετατρέπεται σε κλιματική κρίση, τόσο, η ανάγκη προσαρμογής γίνεται εντονότερη.
Σύμφωνα με την IPCC ο όρος «προσαρμογή» αφορά στη διαδικασία προσαρμογής στις πραγματικές ή τις αναμενόμενες κλιματικές συνθήκες και τις επιπτώσεις τους / αποτελέσματά τους. Στα ανθρώπινα συστήματα, η προσαρμογή επιδιώκει να μετριάσει ή να αποφύγει τη βλάβη ή να εκμεταλλευτεί τις ευεργετικές επιδράσεις (ευκαιρίες). Σε ορισμένα φυσικά συστήματα, η ανθρώπινη παρέμβαση μπορεί να διευκολύνει την προσαρμογή στις πραγματικές ή τις αναμενόμενες κλιματικές συνθήκες και τις επιπτώσεις τους/αποτελέσματά τους.
Η τελευταία έκθεση της IPCC, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι οι ανθρώπινες εκπομπές αερίων θερμοκηπίου πρέπει να εξαλειφθούν προκειμένου να περιοριστεί η περαιτέρω υπερθέρμανση του πλανήτη και συνεπώς οι περαιτέρω ζημίες… «Ο μόνος τρόπος για τον περιορισμό της υπερθέρμανσης του πλανήτη είναι η επίτευξη καθαρών μηδενικών εκπομπών CO2 σε παγκόσμια κλίμακα».
Παρά τις προσπάθειες για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, η κλιματική αλλαγή έχει ήδη και θα εξακολουθήσει να έχει επιπτώσεις στο περιβάλλον, τους πολίτες και την οικονομία. Η συνεχής λήψη διαρκώς πιο φιλόδοξων μέτρων για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, μεταξύ άλλων με την ενίσχυση των προσπαθειών για τη θωράκιση έναντι της κλιματικής αλλαγής, την οικοδόμηση ανθεκτικότητας, την πρόληψη και την ετοιμότητα, καθώς και τη διασφάλιση μιας δίκαιης μετάβασης, είναι ουσιαστικής σημασίας.
Που βρισκόμαστε σήμερα
Η ειδική έκθεση της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC) σχετικά με τις επιπτώσεις της αύξησης της θερμοκρασίας του πλανήτη κατά 1,5 °C πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα και τις σχετικές παγκόσμιες διαδρομές εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, επιβεβαιώνει ότι οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής επιτείνονται απότομα με την αύξηση της παγκόσμιας μέσης θερμοκρασίας, και επισημαίνει ότι ήδη από τους 2 °C ο κόσμος θα αντιμετωπίσει τεράστιες επιπτώσεις λόγω της κλιματικής αλλαγής. Στην έκθεση διατυπώνεται η εκτίμηση ότι, προκειμένου να ακολουθήσουμε μια διαδρομή για περιορισμό της αύξησης της θερμοκρασίας στους 1,5 °C, θα πρέπει να επιτευχθούν μηδενικές καθαρές εκπομπές CO2 σε παγκόσμιο επίπεδο έως το 2050 περίπου, και ουδέτερο ισοζύγιο για όλα τα άλλα αέρια του θερμοκηπίου λίγο αργότερα εντός του αιώνα αυτού. Αυτή η πιεστική πρόκληση επιβάλλει στην ΕΕ να εντείνει τις δράσεις της για να αναλάβει ηγετικό ρόλο παγκοσμίως, με το να καταστεί κλιματικά ουδέτερη έως το 2050 σε όλους τους τομείς της οικονομίας και με το να επιτύχει, έως το 2050, την αντιστάθμιση όχι μόνο των υπολειμματικών εκπομπών CO2 αλλά και των υπολειμματικών εκπομπών όλων των άλλων αερίων του θερμοκηπίου, όπως περιγράφεται στην Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία.
Αναφορικά με την Ελλάδα, σύμφωνα με τα επιστημονικά δεδομένα αναμένεται μέχρι τα μέσα του αιώνα η μέση θερμοκρασία στη χώρα μας να αυξηθεί, η μέση βροχόπτωση να μειωθεί, ενώ η στάθμη της θάλασσας να ανέβει αξιοσημείωτα.
Η ανάλυση των κλιματικών δεδομένων για την Ελλάδα αλλά και οι προβλέψεις των κλιματικών μοντέλων για τις επόμενες τρεις δεκαετίες, διαμορφώνουν νέες προκλήσεις για την εθνική, περιφερειακή ανάπτυξη καθώς θα απαιτηθούν σημαντικές επενδύσεις και προσαρμογές για τη διατήρηση της ανάπτυξης σε περιοχές της χώρας που στην παρούσα περίοδο στηρίζονται – σχεδόν αποκλειστικά – στη γεωργία ή στον τουρισμό.
Κλιματική Αλλαγή και Μοντέλο Ανάπτυξης
Η κλιματική αλλαγή σχετίζεται άμεσα με το αναπτυξιακό μοντέλο μιας χώρας ή περιοχής, καθώς παραγωγικοί κλάδοι και τομείς επηρεάζονται άμεσα ή έμμεσα από την κλιματική αλλαγή και οφείλουν να προσαρμοσθούν σε αυτή για να διατηρήσουν τη δυναμική τους. Πιο συγκεκριμένα, η συσχέτιση της κλιματικής αλλαγής με το αναπτυξιακό μοντέλο μιας χώρας, παίζει ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στα επιμέρους σχέδια προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή της χώρας, της Περιφέρειας άλλα και των επιμέρους Δήμων. Μια αξιόπιστη, χωρικά και χρονικά, εκτίμηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, δύναται να αποτελέσει αποτελεί καθοριστική παράμετρο για το σχέδιο προσαρμογής σε αυτή, τόσο σε βραχυπρόθεσμο επίπεδο όσο και σε μεσοπρόθεσμο και μακροπρόθεσμο ορίζοντα.
